5.2 Waarnemen 

Thema: werkelijkheid, droom of fictie? 

In de onderstaande films draait het telkens om de vraag of en hoe je zeker kunt weten wat werkelijk het geval is?

• The Truman Show
  Regisseur Peter Weir (1998). Hoe weet je zeker dat de wereld waarin je leeft de echte wereld is en je niet in een of ander toneelstuk zit?
• The Matrix
  The Wachowskis (1999). Sciencefictionfilm met Keanu Reeves. Hoe weet je zeker dat wat je waarneemt de werkelijkheid is? The Matrix is het eerste deel uit een trilogie.
• The Matrix Reloaded
  The Wachowskis (2003). Het tweede deel van de trilogie.
• The Matrix Revolutions
  The Wachowskis (2003). Het derde deel van de trilogie.
• eXistenZ
  David Cronenburg (1999). Sciencefictionfilm. Computerspel of echt leven?
• Inception
  Christopher Nolan (2010). Met Leonardo DiCaprio. Sciencefictionfilm. Hoe weet je zeker dat je niet droomt?  

Thema: waarheid

Hoe stellen we vast wat waar is? Als de meerderheid of de wetenschap heeft aangetoond dat iets waar is, is het dan waar? Is iets waar als je het ‘met eigen ogen’ hebt gezien? De onderstaande films stellen de vraag naar de waarheid ter discussie

• An Inconvenient Truth
  Davis Guggenheim (2006). Al Gore op zijn missie om te waarschuwen voor de gevolgen van de opwarming van de aarde. Deze film wordt ook besproken op de filmpagina bij paragraaf 10.6.4.
• An Inconvenient Sequel: Truth to Power
  Bonni Cohen en John Shenk (2017). Het vervolg op An Inconvenient Truth. O.a over Trump die de opwarming van de aarde ontkent. Deze film wordt ook besproken op de filmpagina bij paragraaf 10.6.4.
• Denial
  Mick Jackson (2016). Historisch drama over de ontkenning van de holocaust door David Irving. 
• The Name of the Rose
  Jean-Jaques Annaud (1986). Thriller met Sean Connery. De ontdekking van empirisch onderzoek in de middeleeuwen. Een monnik onderzoekt een aantal moorden; of was het de duivel?
• Truth
  Rob Moretti (2013). Psychologische thriller. Een man met borderline-persoonlijkheidsstoornis ontmoet een andere man op internet en wordt verliefd op hem, maar al snel vervagen de grenzen tussen liefde en leugens.
• Rashomon
  Akira Kurosawa (1950). Rashomon was een van de eerste Japanse films ooit die in het westen succes had. De film heeft als thema de onmogelijkheid te vertrouwen op getuigenissen. Een gebeurtenis: vier verhalen. 

Thema: wetenschap en stigmatisering

De films bij dit thema laten goed zien hoe de wetenschap als disciplinerende macht werkt en hoe moeilijk het is om je hier tegen te wapenen.

• Shine
  Scott Hicks (1996). De film gaat over het leven van David een Australische pianist gediagnosticeerd met schizofrenie. 
• Girl, Interrupted 
  James Mangold (1996). Een vrouw wordt na een mislukte zelfmoordpoging opgenomen in een psychiatrische inrichting.
• Catch-22 
  Ane Ose (2007). De 13-jarige Remzi werd op zijn vierde in een gehandicapteninstelling geplaatst. Sindsdien is hij tehuis in, tehuis uit gegaan met keer op keer een verkeerde diagnose.
• Silver Linings Playbook
  David O. Russell (2012). Met Bradley Cooper, Jennifer Lawrence en Robert de Niro. Een man slaat de minnaar van zijn vrouw half dood en wordt opgenomen in een psychiatrische inrichting. Het verhaal gaat over de gebeurtenissen na zijn ontslag. 
• An Angel at My Table
  Jane Campion (1990). Janet groeit op in een arme familie met veel broers en zusters. Reeds op jonge leeftijd is zij anders dan haar leeftijdsgenoten. Ze volgt een opleiding als lerares, maar omdat men haar abnormaal vindt. wordt ze voor acht jaar naar een gekkenhuis gestuurd.
• One Flew Over the Cuckoo’s Nest 
  Milos Forman (1975). Met Jack Nicholson. Een crimineel pleit dat hij gek is en belandt in een gesloten psychiatrische afdeling. De film die de discussie over elektroshocktherapie aanzwengelde en uiteindelijk tot een verbod van deze methode leidde.  

5.4 Waar staan we nu? 

Thema: paradigmawisselingen

• Giordano Bruno
  Giuliano Montaldo (1973). Historisch drama. Over een filosoof die wordt veroordeeld o.a. vanwege het feit dat hij aanhanger is van Copernicus, die we kennen van een van de belangrijkste paradigmawisselingen: de copernicaanse omwenteling. Hij claimde dat de aarde niet het centrum van de kosmos is, zoals de katholieke kerk beweerde. Je krijgt goed inzicht in het ontstaan van de wetenschap en hoe zij het monopolie op waarheid van de kerk aantast.
• What the Bleep Do We Know?!
  William Arntz, Betsy Chasse, Mark Vicente (2004). Een nieuwe wereld gaat voor je open! Mooi gemaakte documentairefilm over de kwantumtheorie, die ons logisch redeneren onderuit haalt. Hoe je toch iets kunt begrijpen van iets ingewikkelds dat normaal alleen door slimme natuurkundigen te begrijpen valt. Over spiritualiteit en de kracht van meditatie. Gefilmd in een verhaal. 

5.5 Echt contact 

Thema: het belang van aandacht en contact 

• Anesthesia
  Tim Blake Nelson (2015). Drama. Verschillende verhalen lopen door elkaar. Over het belang van echte aandacht en contact. 
• Sans toit ni loi 
  Agnes Varda (1985). Een jonge zwerfster wordt dood aangetroffen door een Marokkaanse landarbeider; ze is gestorven van de kou. De vraag is hoe kon het zover komen. Hebben we te weinig aandacht en zorg voor elkaar? Of speelt er nog iets anders? 
• Disconnect 
  Henry Alex Robin (2013). Drama. Film over de gevolgen van de technologische vooruitgang voor menselijke relaties. Via drie met elkaar verweven verhaallijnen zien we hoe de hoofdpersonen menselijk contact zoeken in een wereld waarin contact alleen plaats lijkt te vinden via technologie en het leven altijd op andere plekken lijkt plaats te vinden. 
• Lost in Translation
  Sofia Coppola (2003). Met Scarlett Johansson. Een film over de eenzaamheid van twee personages die dwalen door een immense, chaotische stad waarvan ze de taal niet spreken en de cultuur niet begrijpen. Oprechte aandacht voor de ander maakt zelfs vriendschap tussen twee totaal verschillende karakters mogelijk. 

5.7 Empathie 

Thema: empathie

• Dr. No 
  Terrence Young (1962). Sean Connery als James Bond. De film waarin de scène met de spin voorkomt die je de koude rillingen bezorgt. Voorbeeld van lichamelijk meeresoneren met een ander.
• Gorillas in the Mist 
  Michael Apted (1988). Het verhaal van Dian Fossey, die leefde met de gorilla’s en door imitatie probeerde contact met ze te leggen. Uiteindelijk blijkt haar empathie voor de gorilla’s ten koste te gaan van haar empathie voor mensen. 

5.7.3 Het invoelend brein

Thema: vluchtelingencrisis

Deze films zetten aan tot nadenken over de veelgehoorde opmerking dat vluchtelingen gelukzoekers of profiteurs zijn van ‘onze’ voorzieningen.

• Stranger in Paradise
  Guido Hendrikx (2017). Op het snijvlak van documentaire en fictie onderzoekt deze film op nietsontziende wijze de machtsverhouding tussen Europeanen en vluchtelingen. 
• Those Who Feel the Fire Burning
  Morgan Knibbe (2015). In een onconventionele, poëtische vorm wordt de uitzichtloze situatie waarin de vluchtelingen zich bevinden die de oversteek wél tot een goed einde brengen vastgelegd. 
• De asielzoekmachine 
  Werkt ons asielbeleid? En hoe zou het beter kunnen? Documentairemakers Els van Driel en Eefje Blankevoort merkten op dat het moeilijk is om te ontdekken wat er écht aan de hand is in de asielwereld. Ze startten het project 'De Asielzoekmachine'. 

5.8 Compassie 

Thema: compassie

Probeer tijdens het kijken van onderstaande films bewust op te merken wanneer en waarom je gevoelens van compassie ervaart. Maak aantekeningen in je veldnotitieboekje.

• Act of Love 
  Jud Taylor (1980). Met Michael Rourke. Leon Cybulkowski wordt beschuldigd van de moord op zijn door een motorongeluk verlamde broer Joseph. Leon claimt echter dat hij enkel handelde op verzoek van zijn broer om deze laatste uit zijn lijden te verlossen. 
• Magnolia 
  Paul Thomas Anderson (1999). Met Tom Cruise. Over beslissingen, het toeval, het lot en uiteindelijk vergeving. 

Thema: Shoah

Films over de dubbele betekenis van de vernietiging van de joden door de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. (Zie pag. 160 voor de uitleg van de ‘dubbele betekenis’; in de onderstaande films wordt duidelijk wat Primo Levi bedoelt met ‘ontmenselijken van de joden’.)

• Son of Saul
  László Nemes (2015). Film over het vernietigingskamp Auschwitz. Volgens velen een ‘noodzakelijke film’.
• Schindler’s List 
  Steven Spielberg (1993). Film over Oscar Schindler, een Duitse fabriekseigenaar die talloze joden van de vernietiging heeft gered. De titel verwijst naar de lijst met joodse werknemers die hij het leven redde.
• The Pianist
  Roman Polanski (2003). Film over het grootste joodse getto tijdens de Tweede Wereldoorlog in Warschau. 500.000 mensen stierven uiteindelijk van honger en kou of werden geëxecuteerd.
• La vita è bella
  Roberto Benigni (2010). Om de gruwelen in het kamp dragelijk te maken vertelt een vader zijn zoontje dat het kampleven een ingenieus spel is van volwassen waarbij punten kunnen worden verdiend. Verstoppen levert de meeste punten op.  

Thema: compassie met daders

• Paradise Now 
  Hany Abu-Assad (2005). Twee Palestijnse jongens bereiden zich voor op een zelfmoordaanslag in Israël.
• Inside the Mind of the Suicide Bombers
  Tom Roberts (2006). Documentaire film over wat suicide bombers en kamikazepiloten beweegt. Kun je compassie voelen met hen?

Thema: leven van mensen met grenzeloze compassie

• Ghandi 
  Richard Attenborough (1983). Met Ben Kingsley. Er was een opmerkelijke man voor nodig om een wereldmacht te verslaan en 350 miljoen mensen te bevrijden. Zijn doel was vrijheid, zijn strategie was vrede en zijn wapen was zijn menselijkheid.
• Invictus 
  Clint Eastwood (2009). Met Morgan Freeman als Nelson Mandela. 
• The Motorcycle Diaries
  Walter Salles (2004). Gebaseerd op de reisverhalen van de Argentijnse revolutionaire strijder Ernesto ‘Che’ Guevara en Alberto Granado.
• Che: Part One – The Argentine
  Steven Soderbergh (2008). Over de jeugdjaren van Che Guevara.
• Che: Part Two – Guerrilla 
  Steven Soderbergh (2008). Over het leven van Che Guevara nadat hij zich heeft aangesloten bij de revolutionaire strijders van Fidel Castro die Cuba bevrijden van de dictator Fuelgencio Batista.
• King: A Man of Peace in a Time of War 
  Henry Stephens (2007). Over het leven en werk van Martin Luther King en zijn strijd voor de rechten van de zwarte bevolking in Amerika.

5.9 Conclusie

Thema: relatie daders en slachtoffers

• The Act of Killing
  Joshua Oppenheimer (2012).  Een documentairefilm over het regime of fear van paramilitairen in Indonesië. Kunnen we daders begrijpen? De regisseur legt vast hoe de daders zichzelf zien en hoe ze zichzelf graag zouden willen zien. Deze film wordt ook besproken op de filmpagina bij paragraaf 9.8.